LADUMA!, de Afrikaanderwijk en de FIFA World Cup 2010 in Zuid-Afrika

“Al tientallen jaren was voetbal verreweg de populairste sport onder de niet-blanken in Zuid-Afrika. In de jaren twintig en dertig was er, verspreid over het hele land, een netwerk van zwarte en gekleurde voetbalcompetities tot stand gekomen. De trek van steeds meer zwarten naar de steden in de jaren dertig en veertig leidde tot de oprichting van inmiddels legendarische voetbalclubs, zoals Orlando Pirates, de Mokone Swallows en de Bucks. De spelers, ook al verdienden ze er meestal niets mee, werden supersterren en rolmodellen in hun eigen buurt. Met hun prestaties op het veld bezorgden ze hun gemeenschap plezier en een gevoel van eigenwaarde.”

Uit: Meer dan een spel. Voetbal vs. Apartheid – Chuck Korr & Marvin Close

Voetbal, migratie, cultuur en identiteit in relatie tot de specifieke geschiedenis en hedendaagse realiteit van zowel de Afrikaanderwijk als Zuid-Afrika stonden centraal in het project LADUMA! [1] dat plaatsvond tijdens het aanstaande WK Voetbal in Zuid-Afrika (11 juni tot 11 juli 2010).
Een populaire sport als voetbal heeft de potentie om saamhorigheid en verzoening tot stand te brengen tussen verschillende culturen en bevolkingsgroepen, ook omdat de liefde voor voetbal niet gehinderd wordt door status of afkomst: voetbal is een sport die wereldwijd populair is en toegankelijk voor iedereen.
In het geval van het WK voetbal in Zuid-Afrika rijzen echter een aantal vragen over de toegankelijkheid hiertoe voor de lokale bevolking en de voordelen hiervan voor het gastland, een land met grote sociale contrasten en veel armoede en achterstand.

Vooral de arme bewoners van de Townships leken de dupe te worden van de strenge regie van de FIFA, die een handelsverbod (o.a. op de verkoop van souvenirs en voedsel/drinken) heeft opgelegd aan de lokale bevolking en bedrijfjes ten gunste van het eigen gewin en dat van hun multinationale partners. En dat terwijl voetbal in Zuid-Afrika een sport is die van origine populair is bij haar niet-blanke inwoners, in tegenstelling tot rugby, wat daar van oorsprong een strikt blanke sport was.
LADUMA! wilde door middel van een aantal kunstwerken het genot laten zien dat de populaire sport voetbal kan bieden, maar dit ook contrasteren met de keerzijde die dit soort mega-evenementen in een land als Zuid-Afrika met zich meebrengt.

Verder werd het thema migratie op verschillende manieren onderzocht tegen de achtergrond van deze sport en de geschiedenis en hedendaagse realiteit van zowel Zuid-Afrika als de Afrikaanderwijk.
Deze Rotterdamse wijk was de bakermat van de huidige voetbalclub Feyenoord, die van 1908 tot 1917 onder de naam Celeritas op het voetbalveld van het Afrikaanderplein speelde.

De tentoonstelling combineerde het werk van beeldend kunstenaars, fotografen en documentairemakers met documentatiemateriaal dat tevens inzicht gaf in de praktijken van de organisatoren van het WK 2010, die tot aan de Zuid-Afrikaanse vlag toe patenteerden ten behoeve van het creëren van een monopoliepositie voor wat betreft de rechten en inkomsten van het toernooi.

Participanten:
(Klik voor meer info op de namen)

Speciaal voor LADUMA! werd nieuw werk ontwikkeld door:
Laura Emsley(Zuid-Afrika/G.B.)
Raymond Cuijpers(Nederland)
Musa Nxumalo(Zuid-Afrika) en Sydelle Willow Smith(Zuid-Afrika)

Daarnaast werden werken getoond van:
Siemon Allen(Zuid-Afrika/V.S.)
Dan Halter(Zimbabwe/Zuid-Afrika),
Antony Kaminju(Kenia / Zuid-Afrika)
Rob Schröder(Nederland)
Penny Siopis(Zuid-Afrika)

Musa Nxumalo en Sydelle Willow Smith hielden vanuit Johannesburg/Soweto en Kaapstad een fotodagboek bij waarbij zo mogelijk dagelijks foto's werden geupload, die niet alleen te zien waren in de expositieruimte, maar ook via deze website hier. Een selectie van dit fotodagboek werd tevens getoond in het Nederlands Fotomuseum.

TV Rijnmond maakte een reportage enkele uren voor de opening:

Publiek

LADUMA! kende een grote variëteit aan bezoekers gedurende de expositieperiode: de jongste bezoekertjes waren een groepje kinderen van een opvang in de buurt van tussen de vier en zes jaar oud, die met opmerkelijke aandacht hebben rond gekeken. De oudste was zonder twijfel een elegante Indische dame van in de tachtig die erop stond haar rollator buiten te laten staan.

Qua culturele achtergrond zal een expositie zelden zo’n weerspiegeling van de wijk zijn geweest.Zeker 85% van de bezoekers had een niet-Nederlandse achtergrond. Naast bezoekers met Marokkaanse, Turkse, Antilliaanse en Surinaamse achtergrond, waren er ook bezoekers uit Burundi, Sierra Leone (twee, onafhankelijk van elkaar), Angola, Mauritanië, Duitsland, Engeland en Denemarken. Minder exotisch, maar toch even welkom: uit Delft, Den Haag, Groningen en Haarlem. De eersten kwamen speciaal voor de expositie, de laatsten vanwege de Tour de France, maar dat maakte er de interesse niet minder om.

Met name Laura Emsley, Musa Nxumalo en Sydelle Willow Smith trokken ook bezoekers die terug kwamen om het nog eens te bekijken of om het aan iemand anders te laten zien.

Een groot gedeelte van dit publiek heeft hoogstwaarschijnlijk zelden of nooit een museum of expositieruimte bezocht.De grote bijna afwezige groep was het (genodigde) kunstpubliek. Zoals andere culturele instellingen in de Afrikaanderwijk al eerder merkten, is het blijkbaar bijzonder moeilijk om publiek van de andere kant van de rivier te bewegen om naar de Afrikaanderwijk te komen.

Ook de werken in de etalages en paar deuren verderstonden in de belangstelling. Met name Dan Halters’ versnelde opnames in de video Space Invader, die in de etalage van een in slechte staat verkerend pand op een monitor was te zien, trok grote belangstelling. Aan de hoogte van de neus en handafdrukken te zien, viel deze blijkbaar in de smaak bij jong en oud. Het meest opvallende was de intensiteit waarmee werd gekeken: niet te vergelijken met een gemiddeld bezoek aan een expositieruimte. Veel bezoekers bleven lang, gingen gesprekken aan en vroegen achtergrondinformatie.

Een bijkomend effect is dat SENSATIONAL MIX definitief heeft laten zien dat zij aanwezig zijn op de Pretorialaan. Het kan geen enkele bezoeker van deze winkelstraat ontgaan zijn dat LADUMA! werd gepresenteerd en werkelijk iedere buurman of vrouw heeft zijn of haar opwachting gemaakt, al dan niet hun levensverhaal vertellend. Zonder uitzondering werd waardering uitgesproken voor het feit dat hier: ‘tenminste wat werd gedaan om het beter te maken voor de buurt’. Hoe graag men dat wil blijkt ook wel uit het feit dat meerdere malen Marokkaanse jongens een gesprek begonnen over het boek ‘Afri’, dat op de tafel voor de ruimte lag: zij waren van mening dat dit boek een uiterst vertekend beeld gaf van ‘hun’ Afrikaanderwijk. SENSATIONAL MIX heeft hen uitgenodigd om hun mening op papier te zetten, zodat deze op één of andere wijze onder de aandacht kan worden gebracht.

Het ‘kantoor houden’ op de stoep voor de expositieruimte en het organiseren van een tafelvoetbaltoernooi op een voetbaltafel met een fotocollage van Laura Emsley tijdens de Tour de France is essentieel geweest om zowel deze buurtcontacten te leggen als het verlagen van de drempel voor potentiële bezoekers. Tijdens dagen dat er écht niet buiten kon worden gezeten, liep het bezoek behoorlijk terug. Maar eenmaal binnen bleek in niets dat de bewoners van deze buurt geen interesse zouden hebben in kunst, zelfs het conceptuelere werk bleek behoorlijke belangstelling te kennen. Mensen bleken zeer geïnteresseerd en bereid om na te denken. Het uiterst toegankelijke werk van Antony Kaminju over Zuid-Afrikaanse voetbalsupporters bleek inderdaad in de smaak te vallen, maar ook Laura Emsley’s behoorlijk hermetische installatie viel in de smaak. Rob Schröders Jong in Rotterdam Zuid bleek onverwacht goed aan te sluiten bij Raymond Cuijpers videowerk ‘Boys’: allochtone jongens gaven na het zien van deze beelden aan dat zij zo ongelukkig waren met hun uitzichtloze situatie, een dag later waren het autochtone ouderen die schoorvoetend toegaven dat zij vroeger ook geen lieverdjes waren, maar dat ze veel meer ruimte hadden, dus minder stoorden.

Conclusie mag zijn dat community art niet de enige wijze is om ‘sociale cohesie te bevorderen’ in een probleemwijk. Met een goede expositie en een kantoor-op-de-stoep bereik je misschien, zonder kunst doelbewust als lijmmiddel te gebruiken, wel hetzelfde. Zo niet, was er in ieder geval interessante kunst te zien.

Lees hier het dagboek van Roland Groenenboom over de dagelijkse belevenissen rond deze expositie.

LADUMA! werd gepresenteerd in en rond het leegstaande winkelpand op Pretorialaan 8-10, op een paar minuten lopen van Metrostation Rijnhaven. Geopend: 11 juni 2010 – 11 juli 2010, wo - za 10.00 – 17.00 u. Opening: do 10 juni 2010, 17.00 – 19.00 u.

LADUMA! werd mede mogelijk gemaakt door:

Gemeente Rotterdam, dienst Kunst en Cultuur / Centrum Beeldende Kunst Rotterdam / Pact op Zuid
Met dank aan: Vestia Feijenoord / Half2.nl / Witte de With / V2_organisatie / TENT.